اسهال به افزایش مکرر حرکات روده و شل  آبکی بودن مدفوع گفته می‌شود. در این مطلب درباره علائم و عوامل اسهال و درمان اسهال بخوانید.

بخوانید :‌درمان خانگی اسهال : ۲۵ درمان سنتی و طبیعی اسهال

نشانه های اسهال

اسهال ناشی از افزایش ترشح مایع در روده، کاهش جذب مایع از روده یا عبور سریع مدفوع از طریق روده است.

از جمله نشانه‌هایی که با اسهال همراه هستند می‌توان به درد شکم به ویژه گرفتگی عضلات اشاره کرد. دیگر نشانه‌ها بستگی به علت اسهال دارند.

اسهال را می‌توان کامل یا نسبی تعریف کرد. به بیش از ۵ حرکت روده در روز یا مدفوع مایع تعریف کامل اسهال گفته می‌شود و به افزایش تعداد دفعات حرکات روده هر روز یا افزایش شل بودن مدفوع در مقایسه با حرکت روده عادی فرد اسهال نسبی گفته می‌شود.

انواع اسهال

اسهال ممکن است حاد یا مزمن باشد و هرکدام علت‌ها و درمان‌های متفاوتی دارند.

عوارض اسهال شامل دهیدراته شدن، از دست دادن الکترولیت و تحریک مقعد است.

آزمایش های مربوط به اسهال

از جمله آزمایشاتی که برای ارزیابی اسهال حاد انجام می‌گیرد، آزمایش مدفوع، کشت مدفوع برای تشخیص باکتری، آزمایش مدفوع برای سموم کلستریدیوم دیفیسیل و آزمایش خون برای وضع الترولیت.

آزمایشاتی که برای ارزیابی اسهال مزمن صورت می‌گیرد، آزمایش مدفوع برای تشخیص انگل، رادیو گرافی دستگاه گوارش فوقانی، باریم انما، آندوسکوپی فوقانی با بیوپسی، تست تنفسی هیدروژن، اندوسکوپی رود کوچک با بیوپسی، کولونوسکوپی با بیوپسی، اندازه گیری چربی در مدفوع و آزمایشات عملکرد پانکراس هستند.

دهیدراته شدن ممکن است می‌تواند با درمان‌ها خانگی در خانه درمان شود، محلول‌های هیدراته کننده دهانی

جاذب‌ها( جذب آب از روده)، داروهای قابض، ترکیبات بیسموت و مایعات IV در صورت نیاز

آنتی بیوتیک‌ها نباید در درمان اسهال استفاده شوند مگر اینکه عفونت باکتریایی ثبت شده باشد یا اینکه اسهال شدید که از عفونت است باشد که در این صورت با تشخیص پزشک ممکن است به آنتی بیوتیک باشد.

اسهال چیست؟

اسهال به افزایش مکرر حرکات روده یا تغییر مدفوع گفته می‌شود. اگر چه تغییرات مکرر حرکات روده و شل بودن مدفوع در هر فرد متفاوت است اما ممکن است این تغییرات هر دوباهم رخ دهند.

چه چیزهایی موجب اسهال می شوند؟

اسهال باید از چهار شرایط دیگر متمایز شود. اگرچه این شرایط هر کدام ممکن است موجب بیرون روی شوند، اما اغلب عوامل و درمان‌های متفاوتی دارند. از جمله این شرایط می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

بی اختیاری مدفوع یعنی عدم توانایی در کنترل حرکت روده تا یک زمان خاص

بخوانید : درمان اسهال کودکان : چگونه اسهال در کودکان را درمان کنیم؟

نیاز شدید مقعدی: به شرایطی گفته می‌شود که ناگهان فرد نیاز شدید به اجابت مزاج دارد و به طوری اگر دستشویی در دسترس نباشد فرد بی اختیار مدفوع خواهد داشت.

تخلیه ناقص مدفوع: به شرایطی گفته می‌شود که فرد خیلی زود بعد از اجابت مزاج دوباره به آن نیاز دارد.

حرکات روده بلافاصله بعد از خوردن غذا

همانطور که بیان کردیم اسهال می‌تواند به صورت نسبی یا کامل بر اساس تکرار حرکات روده یا میزان آبکی یا شل بودن مدفوع تعریف شود.

تکرار حرکات روده

ادر اسهال کامل فرد بیشتر از حد معمولی حرکات روده دارد. از آنجایی که تعداد دفعات حرکات روده در فرد سالم تقریبا سه بار است، اسهال به بیش از سه بار حرکت روده گفته می‌شود. اسهال نسبی به داشتن حرکات روده بیش از حد معمولی گفته می‌شود. بنابراین اگر فردی که به طور عادی یک بار حرکت روده در روز دارد اگر این تعداد به بیش از دو بار برسد می‌توان گفت بیرون روی نسبی دارد ولی اگر این حرکات به بیش از سه یا پنج بار برسند اسهال کامل خواهد بود.

غلظت مدفوع

در اسهال کامل، تعریف غلظت مدفوع کمی دشوار خواهد بود. زیرا غلظت مدفوع در افراد سالم با توجه به رژیم غذایی فرق دارد. از همین رو افرادی که میزان بیشتر سبزیجات می‌خورند مدفوع نرم‌ و شل‌تری در مقایسه با کسانی که مقدار کمتری میوه یا سبزی می‌خورند دارند. مدفوع‌هایی که آبکی و مایع هستند غیرطبیعی بوده و ممکن است یکی از نشانه اسهال باشند.

علت بیش تر شدن اسهال

در هنگام اسهال چه افزایش دفعات حرکت روده وجود داشته باشد چه وجود نداشته باشد مدفوع معمولا شل‌تر است. این شل بودن مدفوع با افزایش آب در مدفوع ایجاد می‌شود. در طول عمل هضم عادی، غذا به طور مایع به وسیله ترشح مقدار زیادی آب توسط معده، بالای روده کوچک، پانکراس و کیسه صفرا نگه داری می‌شود. غذایی که هضم نمی‌شود به قسمت پایین‌تر روده کوچک و کولون به شکل مایع می‌رسد.

این قسمت روده کوچک و به ویژه کولون آب را جذب کرده و غذای هضم نشده را به شکل مدفوع جامد بیشتر یا کمتر تبدیل می‌کنند. میزان آب در مدفوع اگر معده و یا روده کوچک مقداری زیادی مایعات ترشح کنند می‌تواند افزایش یابد. روده کوچک و کولون به اندازه کافی آب یا غذای مایع یا هضم نشده جذب نمی‌کنند از همین رو این مایعات خیلی سریع از روده کوچک و کولون عبور می‌کنند تا این آب از بین برود.

انواع اسهال

پزشکان اسهال را به چند شاخه دسته بندی می‌کنند، که در ادامه به توضیح هر کدام از آنها می‌پردازیم:

اسهال ترشحی

نوع اول اسهال ترشحی گفته می‌شود زیرا مقدار زیادی مایع داخل روده ترشح می‌شود.

اسهال اسمزی

نوع دوم اسهال اسمزی نامیده می‌شود که در آن آب زیادی به سمت روده‌ها کشیده می‌شود و مدفوع شکل آبکی می‌گیرد. در واقع در این نوع بیرون روی مولکول‌های کوچک بدون اینکه هضم شوند به داخل کولون کشیده می‌شوند و آب و الکترولیت‌های داخل کولون و مدفوع را جذب می‌کنند.

نوع سوم ناشی از حرکت است که عضلات روده بیش از اندازه فعال می‌شوند و محتویات روده از طریق روده بدون زمان کافی برای جذب آب و الکترولیت‌ها حمل می‌کنند.

نوع چهارم غیرطبیعی است. در بهترین حالت آن می‌توان کولیت کلاژنی (collagenous colitis) می‌نامند. در کولیت کلاژنی مکانیسم اسهال ممکن است کولون را در جذب مایعات و الکترولیت را بخاطر زخم‌های شدید پوشش روده ناتوان کند.

اسهال التهابی

نوع پنجم اسهال، اسهال التهابی نامیده می‌شود که در آن بیشتر از یک مکانیسم درگیر می‌شود. برای مثال، برخی ویروس‌ها، باکتری‌ها و انگل‌ها باعث افزایش ترشح مایع یا به وسیله تحریک پوشش روده کوچک و یا توسط تولید سموم (مواد شیمیایی) که موجب تحریک پوشش روده برای ترشح مایع بدون اینکه باعث التهاب شوند می‌شوند. التهاب روده کوچک و یا کولون ناشی از باکتری‌ یا از کولیت‌های غیرباکتری می‌تواند خیلی سریع با غذایی که از روده عبور می‌کند افزایش یابد و زمان را برای جذب آب کاهش دهد.

اسهال مزمن و اسهال حاد

اسهال به طور کلی به دو نوع تقسیم بندی می‌شود: اسهال مزمن و اسهال حاد

اسهال حاد از چند روز تا چند هفته طول می‌کشد. اسهال مزمن می‌تواند به چندین روش تشخیص داده شود و معمولا بیشتر از سه هفته طول می‌کشد. بسیار مهم است که تفاوت بین اسهال مزمن و حاد را تشخیص دهیم زیرا معمولا عوامل مختلف، آزمایشات تشخیص متفاوت و درمان‌های گوناگون نیز دارند.

نشانه‌ها و علائمی که با اسهال همراه هستند

نشانه‌هایی که با اسهال همراه هستند معمولا بستگی به نوع اسهال دارند. اگر ترشحات زیادی در اسهال وجود داشته باشد، اگر حرکات روده مکرر و آبکی هستند، درد شایع نیست و نشانه‌ای از التهاب وجود ندارد.

به همین ترتیب، اسهال اسمزی هم آبکی است اما ویژگی اصلی اسهال اسمزی این است که هنگام توقف غذا، اسهال نیز متوقف می‌‌شود.

بخوانید : درمان اسهال در بارداری : راه درمان اسهال زن باردار

فرد در اسهال حرکتی اغلب با درد شکمی همچنین نشانه‌های التهاب برای مثال، تب و حساسیت‌های شکمی را تجربه می‌کند. این اسهال همچنین امکان دارد با خونریزی روده، یا با مشاهده خون در مدفوع یا با مشاهده خونی که در آزمایش مدفوع شناسایی می‌شود همراه باشد.

اگرچه ممکن است تصور شود اسهال کولیت کلاژنی بدون درد است، اما در واقع این اسهال اغلب با دردهای شکمی همراه است.

علل شایع اسهال حاد چیست؟

رایج ترین علل اسهال حاد عفونت ناشی از ویروس، باکتری و انگل است. باکتری‌ها همچنین می‌توانند باعث مسمومیت غذایی حاد شوند. سومین علل مهم اسهال حاد مصرف داروهای جدید است زیرا بسیاری از داروها موجب اسهال می‌شوند.

اسهال مسافرتی

گونه‌های بسیاری از باکتری ای کولای (E. coli) وجود دارند. اکثر باکتری‌های ای کولای به طور طبیعی در روده کوچک و کولون ساکن هستند و تاثیری ندارندو یعنی باعث هیچ بیماری در روده نمی‌شوند. با این وجود اگر این باکتری‌ ای کولای به ظاهر بی تاثیر اگر به بیرون از روده پخش شود ممکن است موجب بیماری‌هایی شود. برای مثال، در دستگاه ادراری می‌توانند باعث عفونت‌های کلیه یا مثانه شوند یا در جریان خون راه پیدا کنند می‌توانند باعث سپسیس شود.

دلیل ایجاد اسهال در مسافرت

گونه‌های خاصی از ای کولای با این حال ممکن است بیماری زا باشند. این گونه‌های ای کولای بیماری زا یا با تولید سموم( ETEC)  یا به وسیله تحریک پوشش روده کوچک و کولون باعث اسهال می‌شوند و همچنین منجر به اشریشیا کلی انتروپاتوژن (EPEC) نیز می‌شوند. اسهال مسافرتی معمولا به وسیله گونه ETEC ای کولای به وجود می‌آید که سم تحریک کننده اسهال را تولید می کند.

توریست‌هایی که به کشورهای دیگر با آب و هوای گرم و وضعیت بهداشتی ضعیف سفر می‌کنند می‌توانند با خوردن غذاهای آلوده مانند میوه‌ها، سبزیجات و گوشت خام یا آب‌های آلوده این باکتری (ETEC) را وارد بدن خود کنند. سم تولیدشده به وسیله ETEC منجر به شروع ناگهانی اسهال، گرفتگی‌های شکمی، حالت تهوع و گاهی استفراغ می‌شود. این نشانه‌ها معمولا ۳ تا ۷ روز بعد از اینکه به آن کشور می‌رسید رخ می‌دهند و به طور کلی تا ۳ روز از بین می‌روند. گاهی اوقات، دیگر باکتری‌ها یا انگل‌ها می‌توانند در مسافرت منجر به اسهال (برای مثال، شیگلوز، ژیاردیا و کامپیلوباکتر) شوند. اسهالی که ناشی از دیگر عوامل است ممکن است بیش تر از ۳ روز به طور بینجامد.

گاستروانتریت ویروسی

بیماری گاستروانتریت ویروسی (عفونت ویروسی معده و روده کوچک) یکی از رایج‌ترین علل‌های اسهال حاد در سراسر دنیا است. نشانه‌های این بیماری معمولا ۴۸ تا ۷۲ ساعت طول می‌کشند و از جمله علائم و نشانه‌های آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

حالت تهوع

استفراغ

گرفتگی شکمی و اسهال

برخلاف انتروکولیت باکتریایی (عفونت باکتری روده کوچک و کولون)، بیماران مبتلا به گاستروانتریت ویروسی معمولا خون یا چرک در مدفوع خود ندارند و در عوض کمی تب دارند.

گاستروانتریت ویروسی می‌تواند در فرم انفرادی (تنها در یک شخص) یا مسری (گروهی از اشخاص) رخ دهد. اسهال انفرادی ممکن است توسط  چندین ویروس‌های متفاوت ایجاد شود و با تماس فرد به فرد گسترش می‌یابد.

شایع ترین دلیل اسهال مسری

شایع‌ترین علت بیرون روی مسری (برای مثال در کشتی‌های کروز) عفونت ناشی از خانواده ویروس‌های شناخته‌ شده‌ای به نام ویروس کالیسی( ویروس مرتبط با نوروویروس) هستند.

ویروس‌های کالیسی توسط مواد غذایی که یا به وسیله تماس فرد به فرد آلوده شده‌اند انتقال می‌یابند.

انتروکولیت باکتریایی

باکتری‌های ایجاد کننده بیماری معمولا به روده کوچک و کولون هجوم می‌آورند و باعث انتروکولیت(التهاب روده کوچک و کولون) می‌شوند. انتروکولیت باکتریایی با نشانه‌های التهاب( خون و چرک در مدفوع، تب و حساسیت شکمی) و همچنین دردهای شکمی و اسهال مشخص می‌شوند. کامپیلوباکتر ژژونی یکی از باکتری‌های شایع انتروکولیت حاد در آمریکا است. دیگر باکتری‌هایی که باعث انتروکولیت می‌شوند می‌توان به بیماری شیگلا، سالمونلا و EPEC اشاره کرد. این باکتری‌ها معمولا با نوشیدن آب یا خوردن غذای آلوده مانند سبزیجات، محصولات لبنی وارد بدن می‌شوند.

عفونت بیمارستانی و اسهال

انتروکولیت ناشی از کلستریدیوم دیفیسیل معمولا غیرعادی هستند. زیرا اغلب از طریق درمان آنتی بیوتیکی ایجاد می‌شوند.  کلستریدیوم دیفیسیل یکی از رایج‌ترین عفونت‌های بیمارستانی است که منجر به اسهال می‌شود. متاسفانه، این عفونت در بین افرادی که آنتی بیوتیک مصرف نکردند یا در بیمارستان نیستند هم به وجود می‌آید.

E. coli O157:H7 گونه‌ای از باکتری ای کولای است که سمی تولید می‌کند که موجب انتروکولیت هموراژیک (انتروکولیت با خونریزی) می‌شود. یک شیوع معروف بیماری انتروکولیت هموراژیک به دنبال گوشت آلوده در همبرگرد در آمریکا وجود داشت که به کولیت همبرگرد می‌نامیدند. درصد کمی از بیماران مبتلا به coli O157:H7، به ویژه در کودکان می‌تواند سندرم همولیتیک اورمیک را ایجاد شود. سندرمی که منجر به نارسایی کلیه می‌شود. شواهد نشان می‌دهند که استفاده مدید از داروهای ضد اسهال یا استفاده از آنتی بیوتیک‌ها ممکن است شانس توسعه این سندرم را بالا ببرند.

مسمومیت غذایی

میسمومیت غذایی بیماری کوتاهی است که با سم تولید شده توسط باکتری ایجاد می‌شود. این سموم موجب درد شکمی و استفراغ شده و موجب می‌شود روده کوچک میزان زیادی آب ترشح کند که منجر به اسهال می‌شود. نشانه‌های مسمومیت غذایی معمولا تا ۲۴ ساعت طول می‌کشند. توسط برخی از باکتری‌ها، سموم در مواد غذایی قبل از اینکه خورده شوند تولید می‌شوند. در حالیکه با باکتری‌های دیگر، این سموم در روده بعد از اینکه غذا خورده می‌شود تولید می‌شوند. علائم معمولا چندین ساعت هنگامی که مسمومیت غذایی توسط سموم تشکیل شده در غذا قبل از اینکه خورده شود تولید می‌شوند ظاهر شده. هنگامی که سموم در روده تشکیل می‌شوند ممکن است این علائم دیرتر پیدا شوند(زیرا طول می‌کشد باگتری سموم را تولید کند). بنابراین در مورد دوم، نشانه‌ها معمولا بعد از ۷ الی ۱۵ ساعت ظاهر می‌شوند.

نمونه هایی از مسمومیت بیرون روی

استافیلوکوکوس اورئوس نمونه‌ای از یک باکتری است که سموم را در غذا قبل از اینکه خورده شوند تولید می‌کند. معمولا مواد غذایی مانند سالاد، گوشت یا ساندویچ که به این باکتری آلوده می‌شوند در دمای اتاق بیرون از یخچال کل شب نگه داری می‌شوند. باکتری استافیلوکوکوس در غذا تکثیر می‌شود و سم تولید می‌کند.

کلوستریدیوم پرفرنژنس یکی دیگر از نمونه‌های باکتریایی است که در مواد غذایی( غذای کنسرو شده) تکثیر می‌شود و به تولید سم در روده کوچک بعد از اینکه غذای آلوده خورده می‌شود می‌پردازد.

انگل‌ها

عفونت‌های انگلی جز علل رایج اسهال در آمریکا نیستند. عفونت ناشی از ژیاردیا لامبلیا در میان اشخاصی که کوهنوردی یا خارج از کشور سفر می کنند معمولا رخ می‌دهد و با نوشیدن آب آلوده منتقل می‌شود. عفونت با این انگل معمولا با التهاب همراه نیست. در واقع خون یا چرکی در مدفوع دیده نمی‌شود و بیمار تب نمی‌کند. عفونت ناشی از آمیب معمولا در طول سفر به خارج از کشور( در کشورهای توسعه نیافته) ایجاد می‌شود و با نشانه‌های التهاب، خون و چرک در مدفوع و تب همراه است.

کریپتوزپوریدیوم یک نوع انگلی است موجب اسهال می‌شود و توسط آب آلوده پخش می‌شود. سیکلوسپورا یکی دیگر از انگل‌های ایجاد کننده بیرون روی است که در تمشک‌های آلوده دیده می‌شود.

داروهایی که موجب اسهال می‌شوند

همانطور که کمی قبل‌تر گفتیم یکی از دلایل اسهال‌ می‌تواند داروها باشند. معمولا چنین اسهال‌ها وقتی که درمان با دارو شروع می‌شوند رخ می‌دهند. داروهایی که اغلب باعث اسهال می‌شوند آنتی اسیدها و مکمل‌های غذایی حاوی منیزیم هستند. دیگر گروه‌های دارویی که موجب اسهال می‌شوند می‌توان به مواردی که در ادامه گفته می‌شود اشاره کرد.

بخوانید : علت اسهال چیست؟ | درمان اسهال | خطرناک بودن اسهال

داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)

داروهای شیمی درمانی

آنتی بیوتیک‌ها

داروهایی که برای کنترل ضربان نامنظم قلب استفاده می‌شوند.

داروهایی که برای فشار خون بالا استفاده می‌شوند.

چند نمونه از داروهای خاصی که باعث بیرون روی می‌شوند عبارتند از:

میزوپرستول

کینیدین

السالازین

کلشیسین

متوکلوپرامید

سیزاپراید

علل شایع اسهال مزمن

سندروم روده تحریک پذیر

سندروم روده تحریک پذیر(IBS) یکی از عوامل اسهال یا یبوست است. التهاب معمولا در روده آسیب دیده وجود ندارد. این بیماری ممکن است به دلیل چندین مشکل اساسی متفاوت ایجاد شود. اما اعتقاد بر این است که علل اصلی آن عبور سریع محتویات روده از کولون است.

بیماری‌های عفونی

چند بیماری عفونی مانند ژیاردیا لامبلیا می‌تواند موجب اسهال مزمن شوند. بیماران مبتلا به ایدز اغلب عفونت‌های مزمن روده‌ای دارند که موجب اسهال می‌شود.

رشد بیش از حد باکتری‌ در روده کوچک

بخاطر برخی مشکلات روده کوچک، باکتری مزمن عادی ممکن است از کولون به روده کوچک پخش شود. به این صورت که آنها در موقعیتی قرار دارند که غذا را هضم کرده که روده کوچک وقت کافی برای هضم و جذب غذا را ندارد.مکانیزمی که منجر به اسهال در رشد بیش از باکتری  می شود شناخته شده نیست.

به طور کلی دستگاه گوارش انسان از بخش های متعددی از جمله دهان، مری، معده، روده کوچک و روده بزرگ تشکیل شده است که  نقش مهمی در حیات و بقاء فرد دارد. بخش عمده ای از هضم و جذب مواد غذایی در دستگاه گوارش به عهده روده کوچک می باشد و مواد غیرقابل جذب از طریق روده کوچک وارد روده بزرگ یا کولون می شوند که در نهایت طی فرایند دفع از بدن خارج می شوند. در دستگاه گوارش میکروارگانیسم هایی مختلفی زندگی می کنند که به آنزیم‌های گوارشی جهت هضم و جذب مواد غذایی کمک می کنند. باکتری ها و میکروارگانیسم های موجود در دستگاه گوارش تاثیر زیادی در حفظ سلامتی  دارند.

مکانیزم اسهال باکتریایی

برای مثال، ساختن ویتامین های مورد نیاز بدن، کمک به هضم و جذب غذا در دستگاه گوارش، بهبود و ارتقاء سیستم ایمنی بدن از جمله نقش های مهم باکتری های موجود در روده می باشد. در شرایط طبیعی تعداد باکتری ها و میکروارگانیسم های موجود در روده کوچک در مقایسه با روده بزرگ کمتر است و همچنین نوع و گونه آن نیز متفاوت است. با وجود اثرات مفید فعالیت باکتری‌ها در دستگاه گوارش، زمانی که رشد باکتری ها از کنترل خارج می‌گردد اختلالاتی در عملکرد دستگاه گوارش بروز می کند. مکانیسمی که منجر به توسعه بیرون روی در رشد بیش از حد باکتری‌ها می‌شود مشخص نیست.

پس از عفونت

به دنبال عفونت‌های انگلی، ویروسی و باکتریایی مزمن، افراد به اسهال‌ مزمن مبتلا می‌شوند. علت این نوع اسهال مشخص نیست ااما برخی از افراد ممکن است رشد بیش از حد باکتری در روده خود داشته باشند.

بیماری التهاب روده(IBD)

بیماری کرون و کولیت اولسراتیو، بیماری‌هایی هستند که باعث التهاب روده کوچک یا کولون می‌شوند و در نتیجه اسهال مزمن را به همراه دارند.

سرطان کولون

سرطان کولون یا موجب اسهال و یا یبوست می‌شود. اگر سرطان مسیر مدفوع را مسدود کند ، معمولا باعث یبوست می‌شود. گاهی اوقات با این حال پشت این انسداد ترشح آبکی وجود دارد و مدفوع مایع از پشت انسداد به اطراف نفود می‌کند و منجر به اسهال می‌شود. سرطان به ویژه در بخش دیستال کولون، می‌تواند موجب مدفوع باریک شود. اسهال و یبوستی که از سرطان به وجود می‌آیند معمولا پیش رونده هستند یعنی بدتر می‌شوند.

یبوست شدید

با مسدود شدن کولون، مدفوع سخت شدن مدفوع می‌تواند منجر به مشکلاتی از قبیل سرطان کولون شود.

سوء جذب کربوهیدرات

سوء جذب کربوهیدرات‌ یا شکر یک ناتوانی در هضم و جذب شکرها است. معروف ترین ترین سوء جذب شکر با فقدان آنزیم لاکتاز شناخته می شود(همچنین به عنوان عدم تحمل لاکتوز یا شیر شناخته می شود)، که در آنها محصولات شیر که دارای قند شیر(لاکتوز) هستند موجب اسهال می گردد. لاکتوز در روده شکسته نمی شود، آنزیمی که به صورت نرمال در روده وجود دارد. بدون شکسته شدن لاکتوز نمی‌تواند در بدن جذب شود. لاکتوز هضم نشده به کولون می رسد و بر اساس خاصیه اسمز مقدار زیادی آب را به کولون می کشد. این منجر به اسهال می گردد.اگر چه لاکتوز شایعترین شکل سوء جذب قندها است، دیگر قندها در غذاt شامل فروکتوز و سوربیتول همچنین می‌توانند موجب اسهال شوند.

بخوانید : موثرترین درمان خانگی سریع اسهال: درمان طبیعی اسهال

سوء جذب چربی

سوء جذب چربی به ناتوانی در جذب یا هضم چربی گفته می‌شود. این سوء جذب ممکن است بخاطر کاهش ترشحات پانکراس که برای هضم عادی چربی ضروری هستند، یا به وسیله بیماری‌های پوشش روده کوچک که از جذب چربی جلوگیری می‌کنند باشد. چربی هضم نشده وارد آخرین بخش روده کوچک و کولون می‌شود، جایی که باکتری آنها را تبدیل به مواد شیمایی می‌کنند که منجر به ترشح آب توسط روده کوچک و کولون می‌شود. عبور از طریق روده کوچک و کولون ممکن است وقتی سوء جذب چربی وجود دارد سریع‌تر باشد.

بیماری‌های غدد درون ریز

چندین بیماری غدد درون ریز ممکن است منجر به اسهال شوند. برای مثال غده تیروئید فعال و غده هیپوفیز کم فعال یا آدرنال (بیماری آدیسون) از این دست بیماری‌ها هستند.

سوء استفاده از ملین

استفاده نادرست از ملین توسط افرادی که می‌خواهند کاهش وزن داشته باشند یا نیاز به توجه دارند می‌تواند یکی دیگر از عوامل اسهال مزمن باشد.

چه موقع برای اسهال باید به دکتر مراجعه کرد؟

اکثر اسهال‌ها معمولا خفیف و کوتاه مدت هستند و نیاز به مراجعه به دکتر یا مصرف داروی خاص ندارند. اما در برخی باید بالافاصله به پزشک مراجعه کرد و وضعیت خود را با او در جریان بگذارید.

زمانی که تب بالایی دارید

درد شدید یا حساسیت در ناحیه شکم

اسهال خونی که التهاب شدید روده را نشان می‌دهد.

اسهال در افرادی که بیماری جدی مانند دیابت، بیماری قلبی و ایدز دارند.

اسهال شدیدی که تا ۴۸ ساعت برطرف نمی‌شود.

دهیدراته شدن شدید یا متوسط

استفارغ طولانی مدت که از مصرف مایعات جلوگیری می‌کند.

اسهال حاد در زنان باردار به دلیل نگرانی که برای سلامتی جنین دارند.

اسهالی که در  هنگام یا بعد از مصرف آنتی بیوتیک رخ می‌دهد.

اسهالی که بعد از بازگشت از سفر خارج از کشور یا بعد از کوهنوردی رخ می‌دهد.

اسهالی که دربیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن روده شکل می‌گیرد.

اسهال حاد در نوزادان و کودکان، به منظور جلوگیری از دهیدراته شدن و درمان باید به پزشک مراجعه کنند.

اسهال مزمن

تشخیص اسهال به چه صورت است؟

اسهال حاد معمولا برا تشخیص به چند آزمایش نیاز دارد.

اندازه گیری فشار خون در در حالت نشسته و سپس ایستاده می‌تواند فشار خون وضعیتی را نشان دهد و حضور کم آبی را تایید کند. اگر کم آبی یا کمبود الکترولیت شدید یا متوسط  باشند احتمال دارد الکترولیت‌های خونی نیز اندازه گیری شوند.

معاینه مقدار کمی از مدفوع در زیر میکروسکوپ می‌تواند سلول‌های سفید خون نشان دهد که آیا التهاب روده وجود دارد یا خیر و این خود موجب آزمایش‌های بیشتر از قبیل کشت باکتریای مدفوع و معاینه مدفوع برای انگل می شود.

اگر بیمار طی دو هفته قبل آنتی بیوتیک مصرف کرده باشد، مدفوع باید برای سم کلستریدیوم دیفیسیل یا ژن باکتریایی که مسبب تولید سم است آزمایش شود. همچنین

ممکن است باکتریوم کلستریدیوم دیفیسیل نیز کشت داده شود.

آزمایش مدفوع

آزمایش مدفوع یا خون برای وجود انگل به ندرت انجام می‌شود زیرا درمان خاصی برای ویروس‌ها که باعث گاستروآنتریت می‌شوند وجود ندارد.

اگر بیمار به تازگی به خارج کشور سفر یا کوهنوردی کرده باشد، مدفوع ممکن است زیر میکروسکوپ برای دیگر انگل‌ها و ژیاردیا آزمایش شود.

همچنین تست‌های ایمونولوژی وجود دارند که می‌توانند روی نمونه‌ مدفوع برای تشخیص عفونت ناشی از ژیاردیا انجام شود.

تشخیص در اسهال مزمن

در اسهال مزمن معمولا تمرکز از روی کم آبی و عفونت به تشخیص عوامل غیر عفونی اسهال تغییر می‌کند. برای تشخیص این نوع اسهال ممکن است از روده بیمار عکسبرداری یا اندوسکوپی با بیوپسی انجام گیرد. معاینه روده توسط کپسول‌های دوربین دارد همچنین صورت می‌گیرد.  اندوسکوپی روده کوچک همچنین می‌تواند به صورت بصری و بیوپسی روده کوچک نیز انجام گیرد.

سوء جذب چربی می‌تواند با اندازه گیری چربی در جمع آوری ۷۲ ساعت مدفوع تشخیص داده شود. گفتنی است اگر این جمع آوری کمتر از این ساعت باشد ممکن است آزمایش با دقت کمتری انجام شود.

سوء جذب شکر می‌تواند با حذف شکر مضر از رژیم غذایی یا به وسیله اجرای یک تست تنفسی هیدروژن تشخیص داده شود.

تست تنفسی برای تشخیص اسهال

تست تنفسی هیدروژن همچنین می‌تواند برای تشخیص رشد بیش از اندازه باکتری در روده کوچک انجام گیرد.

 کم کاری غده هیپوفیز یا غده فوق کلیه و غده تیرووید پرکار می‌توانند با اندازه گیری سطح خون کورتیزول و هورمون تیروئید تشخیص داده شوند.

بخوانید : درمان اسهال استفراغ با سرکه سیب + ۵ نکته کاربردی

بیماری سلیاک با تست‌های خون و بیوپسی روده کوچک نیز تشخیص داده می‌شود.

درمان اسهال در نوزادان و کودکان

اکثر اسهال‌های حاد در نوزادن و کودکان  بخاطر گاستروآنتریت ویروسی و معمولا کوتاه مدت هستند. آنتی بیوتیک‌ها به طور معمول برای گاستروآنتریت ویروسی تجویز نمی‌شوند. با این حال، تب، استفراغ و مدفوع شل می‌تواند نشانه‌های دیگر عفونت‌های کودکان مانند عفونت التهاب گوش میانی، عفونت مثانه، پنومونی یا سینه پهلو، سپسیس(عفونت باکتریایی در خون) و مننژیت نیز باشد. این بیماری‌ها ممکن است به درمان اولیه آنتی بیوتیک نیاز داشته باشند.

نوزادان مبتلا به بیرون روی حاد همچنین می‌توانند خیلی سریع دچار دهیدراته شدن شدید شوند از همین رو به آبرسانی اولیه نیاز دارند. برای این دلایل، نوزادان مبتلا به اسهال باید توسط متخصص برای تشخیص و درمان عفونت و همچنین ارائه دستورالعمل‌های مناسب در مورد استفاده از محصولات رهیدرات دهانی بررسی شوند.

اسهال نوزادان دارای کم آبی و نوزادان شیرخوار

نوزادان مبتلا به کم آبی شدید یا متوسط معمولا با مایعات داخل وریدی در بیمارستان درمان می‌شوند. متخصص اطفال همچنین ممکن است تصمیم بگیرد نوزادی که کم آبی کمی دارد بخاطر گاستروآنتریت ویروسی در خانه با محصولاتORS درمان شوند.

نوزادانی که از شیر مادر یا شیرخشک تغذیه می‌کنند باید در طول مرحله رهیدرات شدن بیماری‌شان شیر مادر را دریافت کنند تا از بروز استفراغ جلوگیری شود. برای مدت کوتاهی بعد از ریکاوری از گاستروآنتریت ویروسی، نوزاد می‌تواند بخاطر کمبود موقتی آنزیم، لاکتاز(برای هضم شیر ضروری است) در روده کوچک دچار عدم تحمل لاکتوز شود. نوزادان مبتلا به عدم تحمل لاکتوز ممکن است گرفتگی‌ها و اسهال آنها نیز بدتر شود. بنابراین بعد از رهیدارته شدن با محلول‌های ORS، توصیه می‌شود که از یک عصاره آبکی و فرمول بدون لاکتوز غیر آبکی استفاده شود. محصولات شیری می‌توانند برای بهبود نوزاد به تدریج افزایش یابند.

درمان اسهال در بزرگسالان و کودکان بزرگتر

در طول اسهال خفیف، آب میوه‌های رقیق شده، نوشیدنی‌های حاوی قند، نوشیدنی‌های ورزشی مانند Gatorade و آب می‌توانند برای جلوگیری از دهیدراته شدن استفاده شوند. کافئین و محصولات لبنی حاوی لاکتوز باید به طور موقت کنار گذاشته شوند زیرا آنها می‌توانند اسهال را تشدید کنند و در افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز ناپایدار موثر هستند. اگر هیچ گونه تهوع و استفراغی بیمار نداشته باشد، مواد غذایی جامد می‌توانند استفاده شوند. از جمله مواد غذایی که معمولا در طول بیماری اسهال به خوبی تحمل می‌شوند می‌توان به برنج، غلات، موز، سیب زمینی و محصولات بدون لاکتوز اشاره کرد.

محلول های مناسب برای اسهال

محلول‌های  ORSبرای اسهال‌های نسبتا شدید که با کم آبی در کودکان بالای ۱۰ سال و بزرگسالان همراه است می‌توانند استفاده شوند. این محلول‌ها به میزان ۵۰ سی سی به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن در خلال  4 تا ۶ ساعت برای دهیدراته خفیف یا ۱۰۰ سی سی به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن در خلال ۶ ساعت برای دهیدراته متوسط داده می‌شوند. بعد از رهیدراته شدن، محلول ORS باید در میزان ۱۰۰ تا ۲۰۰ سی سی به ازای هر کیلوگرم از وزن بدن به مدت ۲۴ ساعت تا زمانی که اسهال متوقف شود استفاده شوند. گفتنی است دستورالعمل‌های روی برچسب این محلول‌ها معمولا مقادیر مناسب را مشخص کرده است. بعد از رهیدارته شدن، کودکان بزرگتر و بزرگسالان باید برای جلوگیری از تهوع و استفراغ مواد غذایی جامد مصرف کنند. غذای جامد باید با برنج، غلات، موز، سیب زمینی و محصولات کم چرب و بدون لاکتوز شروع شوند. تنوع غذاها می‌تواند برای کم شدن اسهال گسترش یابد.

درمان‌های خانگی برای رفع نشانه‌های اسهال

درمان‌های خانگی بسیاری برای درمان اسهال پیشنهاد می‌شود. با این حال برخی از آنها ثابت شده‌اند که در ادامه به به معرفی سه نمونه از این درمان‌ها که در درمان اسهال موثر هستند می‌پردازیم:

پکتین

موز سبز پخته شده

پروبیوتیک‌ها

چه موقع باید برای اسهال آنتی بیوتیک استفاده شود؟

اکثر بیرون روی حاد هستند و به مدت کوتاهی فرد را درگیر می‌کنند، از همین رو نیاز به آنتی بیوتیک ندارند. آنتی بیوتیک‌ها حتی برای عفونت‌های باکتریایی رایج که موجب اسهال می‌شوند نیز ضرورری نیستند. با این حال اغلب زمانی باید انتی بیوتیک مصرف شود که بیمار اسهال شدید و دائمی دارد.

بیمار بیماری‌های دیگری همچون بیماری ریه، ایدز و نارسایی قلبی دارد.

معاینه مدفوع و تست شدن انگل باید برای عفونت‌های باکتریایی جدی‌تر مانند شیگلا یا اسهال مسافرتی انجام گیرند.

کدام داروها اسهال را درمان می‌کنند؟

داروهای جاذب

جاذب‌ها ترکیباتی هستند که آب را جذب می‌کنند. جذب کننده‌هایی که از راه دهان خورده می‌شوند، آب را در روده کوچک و کولون گیر می‌اندازند و باعث می‌شوند مدفوع اسهالی کمتر آبکی باشد. آنها همچنین ممکن است مواد شیمیایی سمی تولیده شده توسط باکتری‌هایی که باعث می‌شوند روده کوچک مایع ترشح کند گیر می‌اندازند. با این حال اهمیت گیر انداختن سموم در کاهش اسهال هنوز مشخص نیست.

دو جذب اصلی عبارتند از attapulgite و polycarbophil هستند که هر دو آنها بدون نسخه در داروخانه‌های دردسترس می‌باشند. از جمله جاذب‌های دیگر که از محصولات دارای attapulgite هستند می‌توان به Diasorb، Rheaban و Donnagel و Parepectolin  و Kaopectate Advanced Formula  نیز اشاره کرد.

از جمله محصولات حاوی polycarbophil می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

Equalactin

Konsyl Daily Fiber Therapy

Mitrolan

Polycarb

محصولات حاوی polycarbophil هم برای درمان بیرون روی و یبوست مورد استفاده قرار می‌گیرند. Attapulgite و polycarbophil هردو در روده کوچک باقی می‌مانند و هیچ عارضه جانبی خارج از دستگاه گوارش ندارند. آنها گاه موجب یبوست و نفخ می شوند.یک نگرانی آن است که جاذب ها می‌توانند با داروها باند شده و از جذب آنها جلوگیری کنند. به این دلیل توصیه می شود که داروها چند ساعت بعد داده شود یعنی زمانی که جاذب ها در روده نباشند.

داروهای قابض

داروهای Anti-motility یا قابض، داروهایی هستند که موجب شل شدن عضلات روده کوچک و کولون نیز می‌شوند. این شل شدن باعث می‌شود جریان داخل روده آهسته‌تر حرکت کند و زمان بیشتری برای جذب آب در داخل روده و کولون از مدفوع در اختیار باشد. دل پیچه‌های ناشی از اسهال با شل شدن ماهیچه‌ها از بین می‌روند.

دو نوع اصلی از داروهای قابض می‌توان به لوپرامید که بدون نسخه در دسترس هستند و diphenoxylate که نیاز به نسخه پزشک دارد اشاره کرد. هر دو این داروها از گروه‌های داروهای مخدر هستند اما هیچکدام اثر کاهش دردی مخدرها را ندارند. لوپرامید اگر چه در رابطه با مخدرها است ولی اعتیاد نمی آورد. دیفنوکسیلات داروی ساخت بشر اگر در دوزهای بالا استفاده شود، به علت اثرات شبه مخدر و کیف(بالا بردن خلق) باعث اعتیاد می گردد. به خاطر جلوگیری از سوء مصرف دیفنو کسیلات ، یک داروی دوم به نام اتروپین به لوپرامید  در لوموتیل اضافه کرده اند. که اگر مقدار زیاد لوموتیل مصرف کنند دچار اثرات جانبی ناراحت کننده اتروپین می شوند.

لوپرامید برای بیرون روی

داروهای لوپرامید و diphenoxylate سالم و امن هستند اما نکاتی در مورد این داروها وجود دارند که باید در نظر گرفته شوند.

داروهای قابض نباید بدون مشورت پزشک برای درمان بیرون روی های ناشی از کولون زخمی، کولیت به علت باکتری c.difficile و عفونت‌های روده توسط باکتری‌هایی که به دیواره روده هجوم می‌آورند استفاده شوند زیرا ممکن است اسهال را تشدید و طولانی شدن عفونت‌ها و التهابات جدی شود.

دیفنوکسیلات(Diphenoxylate) می‌تواند باعث سرگیجه و خواب آلودگی شود. به همین دلیل در صورت که قصد رانندگی دارید یا کارهایی که نیاز به هوشیاری دارد باید در مورد خوردن این دارو احییاط کرد.

داروهای قابض نباید کودکان زیر ۲ سال استفاده کنند.

اکثر اسهال‌های حاد و غیر مهم معمولا تا ۷۲ ساعت درمان می‌شوند. اگر نشانه‌های اسهال پس از این مدت برطرف یا بدتر شدند، باید به پزشک مراجعه کنید تا داروهای مورد نیاز را تجویز کند.

ترکیبات بیسموت

فرآورده‌های زیادی حاوی بیسموت در سراسر دنیا در دسترس هستند. بیسموت ساب سالیسیلات در آمریکا در دسترس می‌باشد که حاوی دو عنصر فعال با نام‌های بیسموت و سالیسیلات است. بیسموت‌ها ثابت شده‌اند که در درمان اسهال مسافرتی و عفونت H.pylori معده نیز مفید هستند. اما هنوز مشخص نیست که چگونه سالیسیلات بیسموت کار می کند. به نظر می‌آید که دارای برخی خواص شبه آنتی بیوتیکی است که روی باکتری‌هایی که موجب اسهال شده‌اند اثر می‌گذارند. سالیسیلات یک ضد التهاب است که می‌تواند با کاهش التهاب ترشح آب را کم کند. بیسموت همچنین ممکن است مستقیمأ باعث کاهش ترشح آب به وسیله روده شود. پپتو بیسمول به خوبی قابل تحمل است . عوارض جانبی جزئی ان سیاه شدن مدفوع و زبان است.در زمان استفاده از بیسموت بایستی چند توصیه را مد نظر داشت.

آسپرین و اسهال

بیمارانی که آلرژی به آسپرین دارند نباید این دارو را استفاده کنند زیرا حاوی آسپرین است.

پیتو بیسمول نباید با داروهای دیگری که حاوی آسپیرین هستند استفاده شود. زیرا ممکن اس آسپیرین زیادی وارد بدن شود و موجب مسمومیت با آسپیرین شوند. شایع‌ترین اثر آنها زنگ زدن گوش است.

آسپیرین موجود در پیتوبیسمول باعث تشدید زخم معده می‌شود.

کودکان و افراد بزرگسال مبتلا به آبله مرغان، آنفولانزا و دیگر بیماری‌های ویروسی نباید پیتوبیسمول و داروها یا محصولات حاوی آسپیرین را مصرف کنند. زیرا ممکن است باعص سندروم ری شوند. سندروم ری یک بیماری جدی است که در مراحل اولیه روی کبد و مغز تاثیر می‌گذارد و منجر به نارسایی کبد و بیهوشی می‌شود.

پیتوبیسمول نباید به نوزادان و کودکان زیر ۲ سال داده شود.

چه پزشکانی می‌توانند اسهال را درمان کنند؟

در مواقعی که دچار اسهال شدید می‌شوید، این متخصصین گوارش هستند که می‌توانند بیماران مبتلا به بیرون روی را درمان کنند و علت بیماری آنها را به ویژه زمانی که اسهال مزمن است تشخیص دهند.

عوارض اسهال چیست؟

دهیدراته شدن یکی از عوارض مهمی است که در زمان بیرون روی رخ می‌دهد. هنگام اسهال مایعات و مواد معددنی زیادی بدن با یا بدون استفراغ از دست می‌دهد. دهیدراته شدن در بین بیماران بزرگسال با اسهال حاد که میزان زیادی مدفوع آبکی دارند به ویژه زمانی که مصرف مایعات محدود و با استفراغ و تهوع همراه است بسیار شایع است.

این نشانه همچنین در کودکان و نوزادانی که دچار گاستروآنتریت ویروسی یا عفونت باکتریایی هستند شایع است.

بیمارانی که کم آبی خفیفی دارند ممکن است تنها تشنگی و خشک شدن دهان را تجربه کنند.

اسهال و فشار خون

دهیدراته متوسط تا شدید ممکن است باعث فشار خون وضیعتی بخاطر کاهش حجم خون شود. کاهش خروجی ادرار، ضعف شدید، نارسایی کلیه، سرگیجه و سردرگمی، اسیدوز (بخاطر اسید بسیار زیاد در خون) و بیهوشی از دیگر نشانه‌های هستند.

هنگامی اسهال شدید و طولانی است الکترولیت‌ها(مواد معدنی) همراه با آب از دست داده می‌شوند و بدن با کمبود الکترولیت یا مواد معدنی رو به رو می‌شود. از دست دادن سدیم و پتاسیم رایج‌ترین کمبودها هستند. همچنین اختلالات کلرید و بی کربنات نیز ممکن است توسعه پیدا کنند.

در نهایت، اسهال ممکن است به دلیل عبور مکرر مدفوع آبکی که حاوی مواد تحریک کننده است موجب تحریک و سوزش مقعد شود.

جلوگیری و درمان دهیدراته شدن ناشی از اسهال

محلول‌های خوراکی (ORS)، مایعاتی هستند که حاوی کربوهیدرات‌ها(گلوکز یا rice syrup) و الکترولیت‌ها (سدیم، پتاسیم، کلر، سیترات و بیکربنات) است. ه صورت ابتکاری سازمان بهداشت جهانی (WHO)، الکترولیت خوراکی WHO-ORS را برای بازیافت آب و الکترولیت در قربانیان اسهال های شدید مانند وبا توصیه کرده است.این محلول خوراکی دارای گلوکز و الکترولیتها است.گلوکز در محلول مهم است چون قدرت به روده می دهد تا سریعأ آب و الکترولیت ها را جذب کند.هدف از الکترولیتها در محلول پیشگیری و درمان کمبودهای الکترولیتی است. در آمریکا، محصولات تجاری در دسترس و از قبل آماده شده ORS که شبیه به نوع سازمان بهداشت چهانی هستند به منظور بازیافت و پیشگیری از کاهش آب بدن در دسترس هستند. از جمله نمونه‌های این محصولات می‌توان به Pedialyte، Resol، Infalyte و Rehydralyte اشاره کرد.