فهرست مطالب
بلوغ یکی از برهه های پردردسر و حساس هم برای نوجوان و هم برای والدین او است. برای مواجهه با بلوغ باید چه کار کرد و چه چیزهایی باید درمورد بلوغ بدانیم؟
بخوانید : ۱۳ نکته برای افزایش سریع قد در دوران بلوغ و پس از آن
نوجوانی کلکسیونی است از همه حس های خوب و بدی که قرار است در بزرگسالی آن را تجربه و احساس کنید.
در کتاب های مختلف روان شناسی از آن به عنوان طوفان و عبور از بحران و خروج از پیله یاد می شود.
برخورد با این اتفاق مهم مهارت های خاصی را می طلبد تا بی هیچ هزینه اضافه یا حتی اشتباه های جبران ناپذیری، کودک دیروز به بزرگسال موفق فردا تبدیل شود.
این داستان هزاران سال است که تکرار می شود و در هر دوره به شیوه های مختلفی آن را گذرانده اند.
آنچه باقی مانده است، تجربه های موفق یا ناموفق قبل بوده. عصر آگاهی و اطلاعات می طلبد که مانند دیگر به روزرسانی ها، فرزند پروری و مواجهه با مشکلات نوجوانی هم به روز شود.
بیتا میرکاظمی، کارشناس ارشد روانشناسی و کارشناس حوزه نوجوان در این باره توضیح می دهد.
بلوغ دوران رشد چند جانبه
در دوره نوجوانی برخلاف دوره کودکی منظور از رشد، فقط رشد فیزیکی نیست. بلکه باید گفت در دوره نوجوانی در واقع چهار نوع رشد داریم که باید آگاهانه شناخته شوند، مورد بررسی قرار بگیرند و براساس همان ها برایشان برنامه ریزی کنیم. رشد فیزیکی، رشد شناختی، رشد هیجانی و رشد اجتماعی. برای به روزرسانی اطلاعات مان در زمینه نوجوانی باید تک تک این رشدها را بررسی کنیم تا متوجه شویم نوجوان در چه مرحله ای قرار دارد، چگونه فکر می کند، هنجارها و نابهنجاری های چگونه به وجود آمده است و چطور می توانیم جلوی آنها را بگیریم.
نوجوانی یعنی چه؟
بهتر است موضوع را با تعریف واژه نوجوانی شروع کنیم. «نوجوانی» در زبان فارسی به معنی رشد کردن یا رسیدن است، در واقع نوجوانی دوره ای از رشد کودک انسان است که با بلوغ آغاز می شود و با شروع دوره بزرگسالی هم خاتمه پیدا می کند. همچنین نوجوانی را می توان مرحله گذر از کودکی به بزرگسالی تعریف کرد. این دوره به پلی بین کودکی و بزرگسالی تشبیه شده است که فرد برای یافتن جایگاه خودش به عنوان یک بزرگسال رشد یافته، ناگزیر است از آن عبور کند.
نوجوانی زمانی خاتمه پیدا می کند
که جوان از نقش عادی خودش در کنجکاوی های همیشگی کودکی دست بکشد و یک یا چند نقش دوره بزرگسالی یعنی ازدواج یا والدگری یک
اشتغال تمام وقت را بر عهده بگیرد. به طور کلی باید گفت این روزها طول دوره نوجوانی در جوامع صنعتی به دلیل طولانی شدن دوره وابستگی به والدین افزایش پیدا کرده است. در دوران گذشته، طول دوران نوجوانی کوتاه تر بود چون در آن زمان کودکان زودتر مستقل می شدند، کار پیدا می کردند، تشکیل خانواده می دادند و …. ولی در حال حاضر رسیدن به مرحله استقلال و در نتیجه پایان نوجوانی هم طولانی تر شده است. گذر از دوره کودکی به بزرگسالی پدیده بسیار پیچیدهای است و باید بدانیم که مدت زمان لازم برای عبور از این مرحله برای افراد مختلف متفاوت است اما خوشبختانه بیشتر نوجوانان موفق به عبور از این مرحله می شوند. البته ممکن است بعضی ها همچنان در مرحله کودکی بمانند و فقط بلوغ فیزیکی پیدا کرده باشند.
نوجوانی زمانی خاتمه پیدا می کند که جوان از نقش عادی خودش در کنجکاوی های همیشگی کودکی دست بکشد و یک یا چند نقش دوره بزرگسالی یعنی ازدواج یا والدگری یک اشتغال تمام وقت را برعهده بگیرد
ابعاد مختلف بلوغ و «رسش»
واژه ای که در دوران نوجوانی زیاد آن را می شنویم واژه «بلوغ» است. بلوغ دوره ای است که در آن فرد به «رسش جنسی» یا همان رشد جنسی می رسد. منظور از رشد جنسی یعنی فرد بعد از عبور از این دوران توانایی تولید مثل پیدا کرده و می تواند بچه دار شود. معنی تحت اللفظی و عامیانه این رسش هم همان مودار شدن بدن در طول دوران بلوغ است. این رسش همچنین شامل تغییرهای هورمونی، پیدایش صفت های ثانویه جنسی و تغییرات فیزیکی دیگر بدن در کودک قبل و نوجوان امروز را شامل می شود.
رسش فقط از نظر فیزیکی نیست بلکه فرد از نظر هوشی، هیجانی، اجتماعی و حتی معنوی هم می تواند رشد کند. رسش در تمام این ابعاد در یک زمان حاصل نمی شود و در افراد مختلف متفاوت است. ممکن است یک نوجوان در دوازده سالگی به رسش فیزیکی رسیده باشد ولی در مراحل دیگر به ثبات نرسیده باشد به همین دلیل است که باید از این روند آگاهی داشت و نوجوان را در این مسیر آگاه کرد.
عدم تعادل در بلوغ عادی است
برای بهتر شناختن دوره نوجوانی و عدم تعادل های روانی و اخلاقی که در این دوره اتفاق می افتد باید از دیدگاه های مختلف روان شناسی این دوره را بررسی کنیم و ببینیم که روان شناسان مختلف آن را چطور معرفی کرده اند. «استنلی هال»، بنیانگذار جنبش مطالعات کودک در آمریکا، دیدگاهی نسبت به نوجوانی و اتفاق های آن دارد که سال ها در دنیا مورد توجه بوده است. او دوره نوجوانی را دوره ای پر از آشوب و استرس شدید می داند و آن را به زمانی تشبیه می کند که نژاد بشر مرحله گذر پرآشوب خودش به شهرنشینی را می گذراند.
او معتقد است که دلیل همه آشوب ها و استرس های نوجوانی جنبه زیست شناختی و عصبی دارد. او این موارد را واکنش مستقیم بدن در رابطه با سلسله اعصاب و ترشح هورمون ها می داند که باعث بروز آشوب ها و استرس های مختلف در کودکان و نوجوانان می شود. از نظر او؛ بلوغ زمانی برای ناپایداری و آشفتگی هیجانی است و در آن خلق نوجوان بین انرژی یا خمودگی؛ لذت زیاد یا افسردگی، خودپسندی و تحقیر در نوسان است. این نظریه سال ها مورد استناد درمانگران و خانواده هایی بود که با این مورد نوجوانی برخورد داشتند، مطالعات زیادی در این زمینه انجام شده است که نظریه هال را از اعتبار جهانی دور کرده است.
برای بسیاری از نوجوانان رشد و عبور از این مرحله؛ سرشار از استرس و آشفتگی است در حالی که برای خیلی های دیگر همراه با آرامش نسبی است. تلاش های اخیر برای تبیین گوناگون بودن این روند در افراد مختلف ناشی از اثر زیست شناختی و روان شناختی بر دوره رشد است و تاثیر هردوی این عوامل بر حالات روانی و خلقی نوجوان است
محققان در مورد بلوغ چه می گویند؟
پژوهش های جدید؛ دوره نوجوانی را به این صورت بیان می کند که برای بسیاری از نوجوانان رشد و عبور از این مرحله؛ سرشار از استرس و آشفتگی است در حالی که برای خیلی های دیگر همراه با آرامش نسبی است. تلاش های اخیر برای تبیین گوناگون بودن این روند در افراد مختلف ناشی از اثر زیست شناختی و روانشناختی بر دوره رشد است و تاثیر هر دوی این عوامل بر حالات روانی و خلقی نوجوان است. یعنی همچنان که ترشح هورمون ها یا همان عوامل زیست شناختی می تواند بر حالات روحی نوجوان تاثیر بگذارد، عوامل روان شناختی هم می تواند این روند را کنترل و تحت تاثیر قرار دهد. به این صورت که والدین و نوجوان بیاموزند تا چگونه هیجان های متغیر خلقی ناشی از تاثیر هورمون ها را کنترل کنند.
این هورمون سرکش
یکی از عوامل زیست شناختی مهم و موثر بر حالات روحی، هورمون کورتیزول و نوسانات آن است که با رشد هیجانی افراد ارتباط مستقیم دارد. کورتیزول هورمونی است که توسط غده آدرنال و در شرایط استرس زا ترشح می شود. در تاثیرهای این هورمون کنترل بر استرس هم اثبات شده است. از سوی دیگر هورمون کورتیزول بر عملکرد دیگر غدد درون ریز بدن هم تاثیر می گذارد تا ترشح خودشان را کاهش داده و بازگشت بدن به حالت عادی را امکانپذیر کنند.
افرادی که مبتلا به افسردگی یا دیگر اختلالات عاطفی هستند در این زمینه دچار مشکل هستند زیرا آنها نمی توانند اثرات هورمون کورتیزول بر دیگر غدد درون ریز را کنترل و مدیریت کنند. این ناتوانی در همه افراد در سطوح مختلف دیده می شود و نوجوانانی که در زمینه های عاطفی و رفتاری دچار نقص یا کمبودی باشند هم توانایی کنترل چنین شرایطی را ندارند. رابطه مشخصی بین کارکرد فیزیولوژیکی بدن در شرایط استرس زا و هیجانی و رفتار افراد وجود دارد که در افراد مختلف متفاوت بوده و به کار کرد بدن آنها مربوط می شود.
يك باور قدیمی نادرستر درباره بلوغ
این باور که آشوب های روان شناختی در نوجوانی پدیده ای به هنجار و طبیعی است، باوری قدیمی و بی پایه ای بوده است که متاسفانه هنوز هم در مواردی تکرار می شود و همین برداشت اشتباه پیامدهای تاسف باری به همراه داشته است. این که بیشتر نوجوانانی که به مشکلات روان شناختی گرایش پیدا می کنند فقط در این دوره دچار این مشکلات هستند چون هورمون های شان این طور دستور می دهند وبا افرایش تدریجی سن خودبه خود بهبود پیدا می کنند؛ اشتباه بزرگی است در حالی که شواهد گواهی می دهند که اگر مشکلات روان شناختی در نوجوانان درمان نشوند معمولا پایدار خواهند بود و حتما به درمان جدی در بزرگسالی نیاز خواهند داشت و باید گفت شواهد نشان می دهد که مشکلات رفتاری و نا به هنجاری های رفتاری به ندرت با افزایش سن و به صورت خود به خود برطرف می شود.
انجام فعالیت های ورزشی علاوه بر تخلیه هیجانات منفی نوجوان در زمینه های مختلف، حس استقلال طلبی او را کنترل کرده و با نمایش گذاشتن ویژگی های جسمی و توانمندی های دیگر در این زمینه به او اجازه می دهد تا کم و کاستی های رفتاری، اخلاقی واحيانا درسی خود را پوشش داده و به قولی در جمع خانواده حرفی برای گفتن داشته باشد
دوره تعارضهای رفتاری
نظریه روانکاوی دیگری هست که این دوره را دوره ای از عدم تعادل های روانی، تعارض های هیجانی و رفتارهای نابه هنجار می داند. به این صورت که از یک سو نوجوان بسیار خود پسند و خود محور می شود و اعتقاد دارد که توجه همه معطوف به اوست و از سوی دیگر وقتی به نیازهای دیگران متمرکز می شوند می توانند در برنامه های خیرخواهانه مشارکت فعال داشته باشند.
به دلیل همین نبود ثبات و تعادل است که این افراد قادرند خودشان را در این زمینه ها کاملا از بین ببرند. نوجوان ممکن است به شدت دلباخته بشود سپس به سرعت عشق خودش را از یاد ببرد. نوجوانان در این دوره در مرحله صفر و صد هستند به همین دلیل باید توجه بیشتری داشته باشیم که در این دوره درگیر مسائل فلسفی که پیچیدگی های منطقی دارند نشوند.
در دوران بلوغ چه باید کرد؟
آنقدر تکانه های عصبی در نوجوان بالاست که نمی توانند تعادل رفتاری صحیحی داشته باشند. گاهی دوست دارند در گروههای اجتماعی باشند و گاهی کناره می گیرند و دوست دارند تنها باشند، گاهی خوشحالند و گاهی غمگین، همواره بین طغیانگری و هم نوایی در نوسان هستند. نه تنها خود پرست و مادی گراست بلکه آرمان گرا هم می شود، هم ریاضت کش هستند هم لذت جوهم بی ملاحظه و خشن، هم حساس و مهربان. بین اعتماد به نفس مفرط و شک به خود در واقع به صورت خستگی ناپذیر در رفت و آمد هستند.
برای عبور از بحران باید به شیوه های مختلف با او ارتباط برقرار کرد. با صحبت کردن و احترام گذاشتن به عقاید آنها، پاسخ به سوالات با توجیه های منطقی، آشنا کردن آنها با افراد موفق، امکان و فرصت انجام آزمون و خطا، دادن استقلال به آنها تا این که خودشان تصمیم بگیرند، دخیل کردن آنها در تصمیم گیری ها، ریسک کردن تاجایی که جانشان در خطر نیفتد. نوجوان اگر این ریسک کردن را در خانه پدری تجربه و این استقلال و هویت را پیدا کنند دیگر لازم نیست که بدون حضور ما این ریسک ها را بکند. این یک نیاز است که با تلاش و خطا بفهمد که چه چیزی درست است و چه چیزی غلط.
راه های عبور از بحران
برای عبور از بحران باید به شیوه های مختلف با نوجوان ارتباط برقرار کرد. با صحبت کردن و احترام گذاشتن به عقاید آنها، پاسخ به سوالات با توجیه های منطقی، آشنا کردن آنها با افراد موفق، امکان و فرصت انجام آزمون و خطا، دادن استقلال به آنها تا این که خودشان تصمیم بگیرند، دخیل کردن آنها در تصمیم گیری ها و ریسک کردن تاجایی که جانشان در خطر نیفتد.
ورزش وبلوغ نوجوان
نوجوانان در دوران بلوغ با مشکلات فراوانی روبه رو هستند و همین سردر گمی آنهاست که زمینه ساز بروز انواع خشونت های جسمی و رفتاری می شود. در کنار همه این تنش ها یکی از مهم ترین خواست های طبیعی در وجود آنها شکل می گیرد که همان، حس استقلال طلبی و زندگی مستقل از خانه و خانواده است. حرکتی که برای والدین دلهره آور است و کنترل های پنهان و آشکار باعث می شود فاصله دو نسل بیشتر از آن چیزی شود که وجود دارد. راهکاری که در این مورد می تواند کمک کننده و اصلاحی باشد ورزش های تیمی و خارج از محیط خانواده است.
بهترین سوپاپ اطمینان
انجام فعالیت های ورزشی علاوه بر تخلیه هیجانات منفی نوجوان در زمینه های مختلف؛ حس استقلال طلبی او را کنترل کرده و با به نمایش گذاشتن ویژگی های جسمی و توانمندی های دیگر در این زمینه به او اجازه می دهد تا کم و کاستی های رفتاری، اخلاقی و احیانا درسی خود را پوشش داده و به قولی در جمع خانواده حرفی برای گفتن داشته باشد
. انجام ورزش های حرفه ای علاوه بر تکمیل و تسریع روند رشد در نوجوان باعث دیده شدن و مورد توجه قرار گرفتن او شده و حس برتر و مقاوم بودن او را کنترل می کند.
نظارت همچنان باقی است
انجام ورزش و عضویت در تیم های محلی و باشگاهی اگر بدون چارچوب و نظارت باشد، ممکن است خودش به عنوان زمینه ساز مشکل معرفی شود.
والدین باید آگاهی لازم در مورد تغییرات جسمی و جنسی دوران بلوغ را داشته باشند و آنها را به زبان ساده و روان به نوجوانان هم آموزش دهند.
نوجوانان تحمل شنیدن نصیحت را ندارند ولی همین نصیحت ها می تواند در قالب دستورات تیمی و فردی از طرف مربی یا مسئول باشگاه به آنها داده شود تا به صورت عینی و تجربی عواقب یا پیامدهای مثبت و منفی رعایت آنها را ببینند و درک کنند. ارتباط مناسب اولیا با مربی ورزشی می تواند مسیر مناسبی برای آموزش های غیرمستقیم به نوجوان و شنیدن دردها و نگرانی های او باشد.
ورزش، راهکاری موثر برای بلوغ
باید به نوجوانان آزادی عمل داده شود تا در تصمیم گیری ها مشارکت فعال داشته باشند، راه های جدید را امتحان کنند، طعم بعضی دشواری ها را بچشند و تلاش کنند تا در مقابل شکست ها تاب بیاورند. همه این اتفاقات در زمین و سالن ورزش اتفاق خواهد افتاد بی آنکه بداند نقش های بزرگسالان را تکرار و بازی می کند. نوجوانان در مرحله گذر از بلوغ تحت تاثیر تغییرات جسمی و روانی این دوره ممکن است دچار سردرگمی های زیادی شوند و رفتاری بزرگتر از سن خود یا رفتاری کودکانه از خود بروز دهند.
باید در این زمینه آموزش های لازم را بدون تحکیم یا تمسخر به آنان داد و تجارب خود را عملا به او منتقل کرد. ورزش به نوعی فعالیت و بازی کودکانه ای است که در قالب و چارچوب قوانین بزرگسالانه اداره و مدیریت می شد و این نوجوان است که با قرار گرفتن در بین این محدودیت ها و چارچوب ها می آموزد که چگونه کودک و در عین حال شاد و مدیر باشد و همه احساسات و نیازهای روانی خودش را کنترل و هدایت کند.
احترام به روحیه استقلال طلبی
استقلال طلبی از خصوصیات بارز این دوره است. او می خواهد از قیدوبندهای خانوادگی خلاص شود، ضمن این که به شدت به خانواده خود وابسته است و این تعارض و نوسان بین استقلال و وابستگی مشکل آفرین است. بنابراین باید هر نوع آزادی که متناسب سن و با نظارت والدین به آنها داده شود و در صورت سوء استفاده ضمن تذکر، دامنه این آزادی را محدود کرد.
حضور در بین گروه همسالان ورزشی و تلاش برای تصاحب عنوان کاپیتانی یا سرگروهی به او کمک می کند تا علاوه بر خود، مجموعه ای از افرادی با همان حس و حال را کنترل و مدیریت کند، نوجوان در این جایگاه نیازمند راهنمایی و کسب تجربه های جدید است که در عین تلاش برای استقلال او را به بزرگترهای خانواده یا همان مجموعه ورزشی نزدیک می کند. استفاده از این ابزار علاوه بر تقویت اعتماد به نفس و کنترل خشم هورمون های جنسی او را کنترل کرده و مانع از بروز بلوغ زودرس می شود.
